Tak jak przez ostatnie lata staraliśmy się zrozumieć i wypracować standardy biznesu odpowiedzialnego społecznie (CSR), tak obecnie zaistniała potrzeba, zrozumienia i wypracowania standardów biznesu odpowiedzialnego ekologicznie.
Prawo ochrony środowiska nakłada wiele obowiązków na przedsiębiorców korzystających w swojej bieżącej działalności gospodarczej ze środowiska. Są to przykładowo obowiązki związane z rzetelnym prowadzeniem bazy danych o odpadach (bdo), obowiązki posiadania stosownych zezwoleń środowiskowych, czy też obowiązki uiszczania opłat środowiskowych. Ale istnieją też pewne praktyki o charakterze środowiskowym, które przedsiębiorca może, ale nie musi wdrożyć i przestrzegać, a które mogą mu przynieść wymierne korzyści ekonomiczne. Ich stosowanie nie jest zasadniczo narzucone przepisami prawa. Ich stosowanie jest za to przejawem wysokiej świadomości ekologicznej przedsiębiorcy, chęci kształtowania i promowania proekologicznych postaw. W realiach wolnorynkowych taka postawa przedsiębiorcy może ułatwić budowanie silnej pozycji konkurencyjnej i ekoinnowacyjności. Stosowanie dobrych praktyk środowiskowych może stanowić element skutecznej promocji przedsiębiorcy.
1. Na czym polegają dobre praktyki środowiskowe?
Przykładów jest mnóstwo, a przedsiębiorca może dostosować poszczególne praktyki, rozwiązania do swojej działalności, do swoich potrzeb. Przy czym są to rozwiązania, które może wprowadzić każdy przedsiębiorca w bieżącym funkcjonowaniu, niezależnie od branży i wielkości, jak i znaczące przedsięwzięcia dostępne dla tych przedsiębiorców posiadających większe zdolności finansowe i rozwoje. Poniżej przedstawiam kilka przykładów, w celu uzmysłowienia na czym polegają dobre praktyki środowiskowe.
Przykład nr 1
Wprowadzenie w przedsiębiorstwie programów oszczędności energii. Może to polegać zarówno na wymianie żarówek na energooszczędne, zastosowaniu lamp fotokomórkowych i listew
zasilających, jak również na zainstalowaniu odnawialnych źródeł energii. Przykładem dobrej praktyki w zakresie energii jest już powszechnie stosowana fotowoltaika. Dalej, w niektórych firmach produkcyjnych, ze względu na ich specyfikę, istnieje możliwość wybudowania małej kogeneracji, czyli małej elektrociepłowni, która równocześnie wytwarza ciepło i energię elektryczną lub mechaniczną w trakcie tego samego procesu technologicznego.
Przykład nr 2
Wprowadzenie programów oszczędności wody. Można wprowadzić w miejscu pracy perlatory na kranach czy dystrybutory wody w firmie. Przejawem dobrej praktyki środowiskowej będzie także zachęcanie pracowników do korzystania z dzbanków czy butelek filtrujących wodę.
Przykład nr 3
Wprowadzenie produkcji obiegu zamkniętego i odzyskiwanie wartościowych produktów ubocznych. Jest to bardzo obszerne zagadnienie, nawiązujące do rozwijającej się koncepcji gospodarki obiegu zamkniętego. Nie wchodząc jednak w szczegóły, dla przykładu można wskazać przedsiębiorstwo wytwarzające produkty z plastiku, które niewykorzystane na pierwszym etapie produkcji pozostałości produkcyjne, może zamienić na regranulat i ponownie wykorzystać do produkcji finalnego produktu. Podobnie, w przypadku przedsiębiorców produkujących pellet istnieje możliwość wykorzystania pozostałej biomasy do wytworzenia ciepła w kogeneracji
Przykład nr 4
Budowanie dobrych proekologicznych relacji z pracownikami i ze społecznością lokalną, poprzez promowanie segregacji odpadów, wypracowywanie zasad obiegu dokumentacji w formie elektronicznej, promowanie nawyków oszczędzania światła, energii, udział w lokalnych inicjatywach promujących ekologiczne postawy i rozwijających świadomość ekologiczną.
Przykład nr 5
Rozwój innowacyjnych rozwiązań ekologicznych, odzysk produktów, rozwój badań i nauki, czyli ekoinnowacja. Ekoinnowacja – zgodnie z definicją prezentowaną przez Aleksandrę Szpor i Aleksandra Śniegockiego w publikacji pt.: „Ekoinnowacje w Polsce. Stan obecny, bariery rozwoju, możliwości wsparcia”,ISBN 978-83-934195-3-1 – to „innowacja, która poprawia efektywność wykorzystania zasobów naturalnych w gospodarce, zmniejsza negatywny wpływ działalności człowieka na środowisko lub wzmacnia odporność gospodarki na presje środowiskowe.” Przy czym w literaturze rozróżnia się ekoinnowacje:
→ technologiczne, np. produkty i procesy;
→ społeczne, np. zachowania czy nawyki konsumpcyjne;
→ organizacyjne, np. ekoaudyty, zielone badania i rozwój;
→ instytucjonalne, np. platformy współpracy, nieformalne grupy, sieci powołane w celu zajmowania się kwestiami środowiskowymi (Foltynowicz, 2009).
(za „Innowacje ekologiczne szansą rozwoju gospodarczego w Polsce”, Małgorzata Rutkowska-Podołowska, Jolanta Pakulska).
Niestety Polska ma jeden z najniższych wskaźników ekoinnowacji w UE.
2. Wykorzystywanie przepisów prawa do wdrażania i promowania dobrych praktyk środowiskowych
Przepisy prawa powinny być tak skonstruowane, aby zachęcić przedsiębiorców i ułatwić im wdrażanie dobrych praktyk środowiskowych. Jest kilka regulacji prawnych, na które warto zwrócić uwagę przy temacie dobrych praktyk środowiskowych.
Po pierwsze, są to przepisy ustawy o odpadach wprowadzające procedurę uznania pozostałości produkcyjnych za produkt uboczny.
Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2023. 1587 t.j.) produkt uboczny to przedmiot lub substancję powstające w wyniku procesu produkcyjnego, którego podstawowym celem nie jest ich produkcja, uznaje się za produkt uboczny niebędący odpadem, jeżeli łącznie są spełnione następujące warunki:
→ dalsze wykorzystywanie przedmiotu lub substancji jest pewne;
→ przedmiot lub substancja mogą być wykorzystywane bezpośrednio bez dalszego przetwarzania, innego niż normalna praktyka przemysłowa;
→ przedmiot lub substancja są produkowane jako integralna część procesu produkcyjnego;
→ przedmiot lub substancja spełniają wszystkie istotne wymagania, w tym prawne, w zakresie produktu, ochrony środowiska oraz życia i zdrowia ludzi, dla określonego wykorzystania danego przedmiotu lub danej substancji i wykorzystanie takie nie doprowadzi do ogólnych negatywnych oddziaływań na środowisko, życie lub zdrowie ludzi;
→ przedmiot lub substancja spełniają szczegółowe warunki uznania danego przedmiotu lub danej substancji za produkt uboczny, jeżeli zostały one określone w przepisach prawa Unii Europejskiej albo w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 6.
W przypadku uznania danej substancji lub przedmiotu za produkt uboczny:
→ przedsiębiorca nie musi mieć zezwolenia na przetwarzanie odpadów;
→ nie ma konieczności uzyskiwania zezwolenia na zbieranie odpadów czy pozwolenia na wytwarzanie odpadów;
→ nie stosuje się przepisów dotyczących magazynowania odpadów oraz nie ma konieczności ustanawiania zabezpieczenia roszczeń;
→ do transportu produktów ubocznych nie mają zastosowania przepisy ustawy o odpadach dotyczące transportu odpadów;
→ istnieje możliwość wykorzystania przedmiotu (substancji) poza instalacjami lub urządzeniami bez ograniczeń wskazanych w przepisach ustawy o odpadach oraz przepisach szczególnych;
Uznanie określonej substancji lub przedmiotu za produkt uboczny wpisuje się doskonale w koncepcję gospodarki o obiegu zamkniętym. Koncepcja ta polega na promowaniu optymalnego wykorzystywani materiałów i substancji. O gospodarce obiegu zamkniętego stanowi m.in. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/851 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów, w której wskazano, że „poprawa efektywności wykorzystania zasobów i zapewnienie, aby odpady były cenione jako zasoby, mogą przyczynić się do zmniejszenia zależności Unii od importu surowców i ułatwić przejście na bardziej zrównoważoną gospodarkę materiałami oraz model gospodarki o obiegu zamkniętym (…) W celu wspierania zrównoważonego wykorzystania zasobów i symbiozy przemysłowej, państwa członkowskie powinny podjąć odpowiednie środki ułatwiające uznanie za produkt uboczny substancji lub przedmiotu będących wynikiem procesu produkcyjnego, którego głównym celem nie jest produkcja tej substancji ani tego przedmiotu, jeżeli spełnione są zharmonizowane warunki ustanowione na poziomie Unii.”
Po drugie jest to system ekozarządzania i audytu EMAS, wprowadzony Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie. Założeniem EMAS jest wdrożenie instrumentów zmierzających do optymalizacji produkcji dzięki zmniejszeniu wpływu na środowisko i bardziej wydajnemu wykorzystaniu zasobów. EMAS jest instrumentem dobrowolnym, jednak jego twórcy wychodzili z założenia, że system ma sens wówczas gdy będzie powszechnie stosowany przez podmioty korzystające ze środowiska, których działalność ma wpływ na środowisko. Jest to system dedykowany praktycznie dla każdej organizacji, zarówno dla przedsiębiorców, podmiotów komercyjnych jak i organizacji non-profit, czy też stowarzyszeń lub fundacji. Wartością dodatnią EMAS dla przedsiębiorcy miało być – zgodnie z preambułą do Rozporządzenia – uzyskanie kontroli regulacyjnej, redukcja kosztów działalności i poprawa wizerunku publicznego.
Zgodnie z art. 1 Rozporządzenia celem EMAS, jako ważnego instrumentu planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej, jest wspieranie ciągłej poprawy efektów działalności środowiskowej organizacji przez ustanowienie i wdrażanie przez organizacje systemów zarządzania środowiskowego, systematyczną, obiektywną i okresową ocenę efektywności takich systemów, dostarczanie informacji o efektach działalności środowiskowej, prowadzenie otwartego dialogu ze społeczeństwem i innymi zainteresowanymi stronami oraz aktywne zaangażowanie pracowników organizacji oraz odpowiednie szkolenia.
System ekozarządzania i audytu EMAS polega na tym, że każdy zainteresowany podmiot po przeprowadzeniu przeglądów środowiskowych i spełnieniu szeregu wymagań środowiskowych, w tym obowiązków wynikających z przepisów prawa ochrony środowiska, może zostać zarejestrowany w systemie ekozarządzania i audytu. Rejestracja pozwala mu na posługiwanie się prestiżowym logiem EMAS, które podlega ochronie. Poprzez nałożenie obowiązków raportowania w ramach systemu ułatwia się realizację ustawowych obowiązków sprawozdawczych. Rejestracja w systemie uwiarygadnia podmiot wobec kontrahentów i organów administracji publicznej, jako podmiot działający zgodnie z przepisami prawa ochrony środowiska, wdrażający na bieżąco ekologiczne rozwiązania środowiskowe.
Po trzecie, obowiązek prowadzenia publicznych kampanii edukacyjnych nałożony na podmioty wprowadzające sprzęt elektryczny i elektroniczny do obrotu, ustawą z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. Realizacja tego obowiązku ma charakter finansowy i polega na przeznaczeniu łącznie co najmniej 0,1% przychodów netto z tytułu wprowadzania do obrotu sprzętu osiągniętych w poprzednim roku kalendarzowym, a jeżeli wprowadzający rozpoczyna działalność – w stosunku do bieżącego roku – na publiczne kampanie edukacyjne lub uiszczenia wskazanej wartości na odrębny rachunek bankowy właściwego urzędu marszałkowskiego
- Budowanie silnej pozycji rynkowej dzięki stosowaniu dobrych praktyk środowiskowych
Istnieje wiele korzyści o charakterze finansowym, prawnym, biznesowym, marketingowym dla podmiotu stosującego dobre praktyki środowiskowej w swojej codziennej działalności.
Przede wszystkim jest to rozwijanie i utrzymanie w ramach przedsiębiorstwa wysokiej świadomości nie tylko ekologicznej, ale i prawnej, co minimalizuje ryzyko kontroli środowiskowych np. ze strony wojewódzkiego inspektora środowiskowego, ryzyko nałożenia administracyjnych kar pieniężnych za naruszenie przepisów środowiskowych, czy też wstrzymania prowadzenia działalności, ryzyko powstania szkód środowiskowych.
Ekoinnowacyjność napędza rozwój przedsiębiorstwa, buduje jego pozycję ekonomiczną.
Stosowanie dobrych praktyk środowiskowych może mieć pozytywne znaczenia dla rozwoju relacji pracowniczych i relacji z lokalną społecznością. A to wszystko w konsekwencji buduje pozytywny wizerunek przedsiębiorcy i wzmacnia pozycję konkurencyjną na rynku.
Autorką porady jest Katarzyna Ludwichowska
Radczyni prawna, prowadzi indywidualną kancelarię radcy prawnego w Gdańsku. Specjalizuje się w prawie pracy, w prawie ochrony środowiska i w prawie handlowym. Jest absolwentką Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Była stypendystką Uniwersytetu Sophia Antipolis w Nicei (Francja). Ponadto, ukończyła studia podyplomowe z prawa ochrony środowiska na Uczelni Łazarskiego w Warszawie. Jest członkiem Komisji Zagranicznej przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Gdańsku. Jest także członkiem Gdańskiego Stowarzyszenia Alliance Française. Doświadczenie zawodowe zdobywała prowadząc m.in. obsługę prawną jednej z największych grup kapitałowych w Polsce z sektora energetyki. Koordynowała projekty dotyczące zbiorowego prawa pracy, jak również nadzorowała prawnie inwestycje w odnawialne źródła energii. Biegle włada językiem angielskim i francuskim. www.ludwichowska.pl www.prawnaochronasrodowiska.pl
